Azərbaycanda yaxın gələcəkdə hansı sahələrdə maaşların artımı gözlənilir? Ümumiyyətlə əmək haqqlarının artırılması neçə müddətdən bir həyata keçirilməlidir?
Mövzu ilə bağlı iqtisadçı Rəşad Həşimov Referans-a açıqlamasında bildirib ki, ümumiyyətlə götürəndə əmək haqqının artımı ilə əvvəlcədən proqnozlaşdırma aparmaq çox çətindir:
“Amma orta uzunmüddətli dövrdə xüsusilə infilyasiya səviyyəsi, eyni zamanda bazarda tələb və təklif alternativ bazarlardakı dinamika bu və ya digər şəkildə əmək haqqı səviyyəsinə təsir göstərir. Faktiki olaraq hazırda yüksək inflyasiya baş verib. Artıq 6 %-ə yaxınlaşır inflyasiya səviyyəsi. Bu alıcılıq gücünün aşağı düşməsi deməkdir. Bu da əmək haqqının artırılması ilə bağlı özəl sektorun qarşısında bir çağırış yaradır. Əks halda məhsuldarlıq aşağı düşəcək. Çünki əməyin alışı qarşılığında ödənilən vəsait əgər adekvat deyilsə, bu öz növbəsində məhsuldarlığı aşağı çəkir. Digər tərəfdən ilin əvvəlində dövlət sektorunda büdcədən maliyyələşən dövlət təşkilatlarında əməkhaqqının artırılması ilə bağlı müəyyən qərarlar qəbul edildi deyə müsahibimiz əlavə edib. Xüsusilə də minimum əməkhaqqı səviyyəsinin artması və onun ardınca digər büdcə təşkilatlarının əməkhaqqının artması. Bu Azərbaycan bazarı üçün çox mühüm bir faktordur.Belə ki, muzdlu əmək bazarında təxminən 50-55 faizlik paya malik olan dövlət sektoru, əgər əmək haqqını artırırsa, bu özəl sektorunda əməkhaqqını artırması ilə bağlı çağırış yaradır. Ümumiyyətlə götürəndə əmək haqqının artımı ilə əvvəlcədən proqnozlaşdırma aparmaq çox çətindir. Amma orta uzunmüddətli dövrdə xüsusilə infilyasiya səviyyəsi, eyni zamanda bazarda tələb və təklif alternativ bazarlardakı dinamika bu və ya digər şəkildə əmək haqqı səviyyəsinə təsir göstərir. Faktiki olaraq hazırda yüksək inflyasiya baş verib. Artıq 6 %-ə yaxınlaşır inflyasiya səviyyəsi. Bu alıcılıq gücünün aşağı düşməsi deməkdir. Bu da əmək haqqının artırılması ilə bağlı özəl sektorun qarşısında bir çağırış yaradır. Əks halda məhsuldarlıq aşağı düşəcək. Çünki əməyin alışı qarşılığında ödənilən vəsait əgər adekvat deyilsə, bu öz növbəsində məhsuldarlığı aşağı çəkir. Digər tərəfdən ilin əvvəlində dövlət sektorunda büdcədən maliyyələşən dövlət təşkilatlarında əməkhaqqının artırılması ilə bağlı müəyyən qərarlar qəbul edildi. Xüsusilə də minimum əməkhaqqı səviyyəsinin artması və onun ardınca digər büdcə təşkilatlarının əməkhaqqının artması. Bu Azərbaycan bazarı üçün çox mühüm bir faktordur.Belə ki, muzdlu əmək bazarında təxminən 50-55 faizlik paya malik olan dövlət sektoru, əgər əmək haqqını artırırsa, bu özəl sektorunda əməkhaqqını artırması ilə bağlı çağırış yaradır.Çünki bazarda dövlət sektoru əsas oyunçulardan biridir”.
Rəşad Həşimov deyib ki, növbəti aylarda da əmək haqqının artması ilə bağlı bir sıra tədbirləri müşahidə etmiş olacağıq:
“Özəl sektor da özünün keyfiyyətli işçilərini bu istiqamətdə itirməməyə çalışır və bu isə dolayısıyla əməkhaqqının yekun artırılması ilə bağlı paralel davranışlara gətirib çıxardır. Özəl sektorda növbəti aylarda da əmək haqqının artması ilə bağlı bir sıra tədbirləri müşahidə etmiş olacağıq. Daha aşağı əmək haqqı olan seqmentlərdə və bu istiqamətdə zərurət daha çoxdur. Çünki yüksək əməkhaqqı olan sahələr də infilyasiya və s. ciddi təsirləri olmur, infilyasiya çox maraqlı şəkildə daha az gəliri olan şəxslərə daha yüksək dərəcələrinə təsir görsədir, yəni onlar öz gəlirlərinin əhəmiyyətli hissəsini, gündəlik tələbat məhsullarına, ərzaq məhsullarına xərcləyir. Ən çox məhz bu məhsullar bahalaşıb.Ona görə də daha aşağı seqmentlərdə olan gəlirlərin artması ilə bağlı çağırışlar daha sərtdir. Məcburən biznes və işəgötürən müqavimət göstərməsinə baxmayaraq, bir yerdə və bu çağırışlara cavab verməli olur. Ona görə də daha çox aqrar sektorda xidmət sektorunda da sosial xidmətlərin təşkili sahəsində, eyni zamanda tikinti sektorunda əmək haqqının artması ilə bağlı növbəti dövrlərdə də biz dinamikanı müşahidə etmiş olacayıq. O ki qaldı əmək haqqı nə qədər müddətə artırılmalıdır məsələsinə, bu vəziyyətdən asılı olaraq dəyişir. Ümumiyyətlə liberal iqtisadiyyat darda qalan bir çox hallarda bu, tərəflər arasında razılaşmaya səbəb olan mühüm predmetdir. Yəni tərəflər bu və ya digər şəkildə işçi və ya işəgötürən bu və ya digər şəkildə bu məsələni ya müqaviləyə daxil edirlər və yaxud da ki işçinin tələbi əsasında bu məsələyə yenidən baxılır. Dövlət sektorunda adətən ildə bir və yaxud da iki dəfə infilyasiya səviyyəsi nəzərə alınmaqla əməkhaqqı artırılmasıyla bağlı qərarlar qəbul olunur. Bəzi ölkələrdə yüksək inflyasiya dövrlərində də müvafiq reqlament hətta rüblük olaraq müəyyən edilir. Məsələn, bir ara türkiyədə bununla bağlı bir mövqe ortaya qoymuşdu, çünki gəlir çox sürətlə dəyərsizləşirdi və əhalini bu dəyərsizləşən gəlirlərdən itirilən alıcılıq gücünü qorumaq üçün yoxsulluqla mübarizə tədbirləri çərçivəsində hökumət daha intensiv reqlamentlər tətbiq etmək məcburiyyətində qalıb və bununla bağlı xüsusi bir konkret modellər yoxdur. Vəziyyətdən asılı olaraq qərarlar qəbul edilə bilər. Amma praktika və iqtisadi nəzəriyyə onu deməyə əsas verir ki istənilən halda ən düzgün məsələ gözləntilərin idarə edilməsidir. Gözləntilər düzgün idarə edilmədiyi təqdirdə əmək haqqının artırılması prosesi pozitiv proses olsa da öz-özlüyündə digər bir neqativ prosesin- inflyasiyanın nəzarət olunmayan həddinin ortaya çıxmasını şərtləndirə bilər”.
Mövzu ilə bağlı iqtisadçı sözlərinə belə davam edib:
“Buna görə də ən mükəmməl çıxış gözləntilərin həm infilyasiya həm də əməkhaqqının artırması ilə bağlı ortamüddətli dövrdə gözləntiləri dəqiq şəkildə və yaxud da dəqiqə yaxın şəkildə idarə edilməsidir ki, bu halda iqtisadiyyat əvvəlcədən prosesə hazır olur və qəbul edilən qərarlar dolayısıyla bazarda birdən-birə infilyasiya və digər neqativ halların ortaya çıxmasının qarşısını alır. Bu isə əslində əməkhaqqı artırılması ilə əldə olunan sosial üstünlüyün daha uzun müddətli dövrə transformasiya olunmasına şərait yaradır”, – deyə iqtisadçı qeyd edib.
Şahverdiyeva Elena
Referans
Referans
